{"id":8397,"date":"2022-12-05T13:17:57","date_gmt":"2022-12-05T12:17:57","guid":{"rendered":"https:\/\/locatheart.com\/?p=8397"},"modified":"2023-06-23T16:16:05","modified_gmt":"2023-06-23T14:16:05","slug":"bledy-w-tlumaczeniach-filmow","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/locatheart.com\/pl\/bledy-w-tlumaczeniach-filmow\/","title":{"rendered":"B\u0142\u0119dy w t\u0142umaczeniach film\u00f3w, czyli sk\u0105d si\u0119 bior\u0105 \u015bmieszne tytu\u0142y kinowych i telewizyjnych produkcji (w Polsce)"},"content":{"rendered":"

[vc_row][vc_column][vc_column_text]B\u0142\u0119dy w t\u0142umaczeniach bol\u0105. Czasami \u015bmiesz\u0105. Zazwyczaj po prostu mniej lub bardziej irytuj\u0105. Bez wzgl\u0119du na to, czy chodzi o b\u0142\u0105d na stronie internetowej, czy ko\u015blawe t\u0142umaczenie w ksi\u0105\u017cce, b\u0142\u0119dy zawsze zaburzaj\u0105 odbi\u00f3r tre\u015bci i wp\u0142ywaj\u0105 negatywnie na do\u015bwiadczenie konsumenta, u\u017cytkownika oraz czytelnika. A tak\u017ce widza, bo b\u0142\u0119dy w t\u0142umaczeniach<\/a> film\u00f3w to oddzielna kategoria \u2013 trafimy tu na przypadki \u017ale dobranych s\u0142\u00f3w, utraconych sens\u00f3w i na okryte nies\u0142aw\u0105 tytu\u0142y.<\/span><\/strong>[\/vc_column_text]

Dlaczego poprawne t\u0142umaczenie filmu jest tak wa\u017cne?<\/h2><\/div><\/div>[vc_column_text] Wsp\u00f3\u0142czesny film to nie tylko fabu\u0142a, frenetyczne \u201edzianie si\u0119\u201d i obrazy. To tak\u017ce s\u0142owa: czasami dialogi bohater\u00f3w, czasami opowie\u015b\u0107 narratora, a bardzo cz\u0119sto tak\u017ce napisy widoczne w przestrzeni \u015bwiata przedstawionego, tego po drugiej stronie ekranu.<\/span><\/p>\n

I mimo \u017ce film to sztuka wizualna, kt\u00f3ra ho\u0142duje zasadzie \u201eZamiast m\u00f3wi\u0107, poka\u017c\u201d, to wypowiedzi p\u0142yn\u0105ce do nas z ekranu s\u0105 kluczow\u0105 cz\u0119\u015bci\u0105 opowiadanej przez film historii i wa\u017cnym \u015brodkiem artystycznej ekspresji, a dla niekt\u00f3rych tw\u00f3rc\u00f3w nawet znakiem rozpoznawczym.<\/span><\/p>\n

U Quentina Tarantino r\u00f3wnie wa\u017cne co hiperboliczna przemoc i kryminalne intrygi s\u0105 barwne dyskusje \u2013 toczone cz\u0119sto przy kawie, w przydro\u017cnym barze \u2013 o zasadno\u015bci napiwk\u00f3w, o pielgrzymowaniu (lub byciu menelem), o p\u0142ytach gramofonowych, o \u017cyciu.<\/span><\/p>\n

S\u0142owa buduj\u0105 styl \u2013 filmu i postaci \u2013 staj\u0105c si\u0119 kolejnym elementem struktury dzie\u0142a osadzaj\u0105cym je w okre\u015blonym kontek\u015bcie kulturowym, czasowym i gatunkowym. Innym j\u0119zykiem przem\u00f3wi do nas cyniczny detektyw grany przez Humphreya Bogarta w ameryka\u0144skim filmie noir<\/em> pt. Sok\u00f3\u0142 malta\u0144ski<\/em> (1941), a inaczej Cygan pi\u0119\u015bciarz w brytyjskiej komedii kryminalnej pt. Przekr\u0119t<\/em> (2000).<\/span><\/p>\n

W tym drugim przypadku mamy do czynienia z popisow\u0105 rol\u0105 Brada Pitta, kt\u00f3ry wcieli\u0142 si\u0119 w cz\u0142onka nomadycznej irlandzkiej grupy etnicznej, tzw. Irish Travellers. Jego posta\u0107 m\u00f3wi z akcentem ma\u0142o zrozumia\u0142ym nie tylko dla polskiego widza, ale tak\u017ce dla rodowitych Londy\u0144czyk\u00f3w, kt\u00f3rzy pr\u00f3buj\u0105 ubi\u0107 z Cyganem interes. <\/span>[\/vc_column_text][vc_video link=”https:\/\/www.youtube.com\/watch?v=Gfzxz7asbZs” align=”center”]

Tylko na 100%<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text] Nie ulega w\u0105tpliwo\u015bci, \u017ce pe\u0142ne zatopienie si\u0119 w klimacie danego filmu i wy\u0142apanie wszystkich j\u0119zykowych smaczk\u00f3w wymaga bardzo dobrej znajomo\u015bci danego j\u0119zyka. T\u0142umaczenie ma za\u015b na celu jak najlepiej przybli\u017cy\u0107 widza do rzeczywisto\u015bci budowanej przez s\u0142owo w obrazie. Wady przek\u0142adu mog\u0105 z kolei nawet ca\u0142kowicie zepsu\u0107 przyjemno\u015b\u0107 z ogl\u0105dania. Na forum Filmwebu mo\u017cna znale\u017a\u0107 taki komentarz<\/a> o t\u0142umaczeniu filmu Przekr\u0119t<\/em>: <\/span>[\/vc_column_text][vc_cta h2=”” style=”outline” color=”mulled-wine”] Ostrzegam wszystkich przed ogl\u0105daniem filmu w telewizji [\u2026]. Ostatnio lecia\u0142o i wytrwa\u0142em mo\u017ce z 15 minut. [\u2026] Generalnie ca\u0142e t\u0142umaczenie jest po prostu tragiczne i psuje ca\u0142y efekt genialnego filmu. TRAGEDIA! Od razu cz\u0142owiek przestaje si\u0119 dziwi\u0107, \u017ce niekt\u00f3rzy uwa\u017caj\u0105 ten film za \u015bredni. No je\u017celi ogl\u0105dali z takim t\u0142umaczeniem, to jestem w stanie uwierzy\u0107, \u017ce film traci z 90% swojej zajefajno\u015bci [interpunkcja i tekst zmodyfikowane \u2013 przyp. P.K.]. <\/span><\/em>[\/vc_cta][vc_column_text]Aby przet\u0142umaczony film pozosta\u0142 r\u00f3wnie znakomity, jak w oryginalnej wersji, koniecznie jest w stu procentach dobre t\u0142umaczenie.
\n<\/span>[\/vc_column_text]

Humor<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text]Humor mo\u017ce stanowi\u0107 jeden z najtrudniejszych element\u00f3w procesu lokalizacji, szczeg\u00f3lnie je\u015bli jego podstaw\u0105 s\u0105 gry j\u0119zykowe. We\u017amy na przyk\u0142ad serial Muppety<\/em>. W r\u00f3\u017cnych odcinkach cyklicznie powraca skecz z doktorem Bobem \u2013 parodia ameryka\u0144skich seriali obyczajowych rozgrywaj\u0105cych si\u0119 w szpitalach.<\/span><\/p>\n

Piel\u0119gniarki (w tym Panna Piggy) powtarzaj\u0105 w r\u00f3\u017cnych wariantach fraz\u0119: dr Bob is losing his patients<\/em>. Angielskie s\u0142owo patients<\/em> wymawia si\u0119 tak samo jak patience<\/em>, wi\u0119c doktor traci pacjent\u00f3w, ale zarzeka si\u0119 (wal\u0105c pi\u0119\u015bci\u0105), \u017ce wcale nie traci\u2026 cierpliwo\u015bci.<\/span><\/p>\n

O ile t\u0142umacz zawsze balansuje mi\u0119dzy wierno\u015bci\u0105 wobec orygina\u0142u a j\u0119zykowymi walorami t\u0142umaczenia, w przypadku humoru dochodzi jeszcze jedno pytanie: czy \u017cart jest na tyle uniwersalny, \u017ce rozbawi odbiorc\u00f3w ze strefy kulturowej, do kt\u00f3rej kierujemy t\u0142umaczenie?<\/span><\/p>\n

Jedn\u0105 ze strategii radzenia sobie z tym problemem jest wykorzystanie rodzimych kontekst\u00f3w, kt\u00f3rych w \u017ar\u00f3dle nie ma.<\/span><\/p>\n

W polskiej dubbingowanej wersji filmu animowanego Shrek<\/em> wzbijaj\u0105cy si\u0119 w powietrze Osio\u0142 \u015bpiewa: \u201eLata\u0107 ka\u017cdy mo\u017ce, troch\u0119 lepiej, czasem troch\u0119 gorzej\u201d. Jest to bezpo\u015brednie nawi\u0105zanie do utworu \u015apiewa\u0107 ka\u017cdy mo\u017ce<\/em> (s\u0142owa: Jonasz Kofta, muzyka: Stanis\u0142aw Syrewicz) i charakterystycznego wykonania Jerzego Stuhra na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w 1977 roku. W Shreku<\/em> Stuhr podk\u0142ada g\u0142os w\u0142a\u015bnie pod posta\u0107 Os\u0142a. W takich wypadkach wersja zlokalizowana staje si\u0119 de facto<\/em> now\u0105 wersj\u0105 filmu.
\n<\/span>[\/vc_column_text]

Sk\u0105d bior\u0105 si\u0119 b\u0142\u0119dy w t\u0142umaczeniach film\u00f3w?<\/h2><\/div><\/div>[vc_column_text] Niska jako\u015b\u0107 lokalizacji i b\u0142\u0119dy w t\u0142umaczeniach film\u00f3w wynikaj\u0105 przede wszystkim z niezrozumienia materia\u0142u \u017ar\u00f3d\u0142owego. Mo\u017ce tu chodzi\u0107 o niewystarczaj\u0105ce kompetencje j\u0119zykowe, szczeg\u00f3lnie je\u015bli chodzi o wyra\u017cenia idiomatyczne, czyli takie, kt\u00f3re nie daj\u0105 si\u0119 przet\u0142umaczy\u0107 dos\u0142ownie na inny j\u0119zyk, gdy\u017c sensu idiomu nie da si\u0119 wyprowadzi\u0107 z jego poszczeg\u00f3lnych sk\u0142adowych.
\n<\/span><\/p>\n

Je\u015bli policjant m\u00f3wi o bandycie: He took out a priest<\/em>, a dostaniemy t\u0142umaczenie \u201eWyj\u0105\u0142 ksi\u0119dza\u201d, to nie zrozumiemy, o co chodzi (i t\u0142umacz te\u017c nie zrozumia\u0142). Oczywi\u015bcie bandzior zamordowa\u0142<\/em> nieszcz\u0119snego duchownego.
\n<\/span>[\/vc_column_text]

Pan oficer i pan policjant<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text] Czasami t\u0142umacz bezpo\u015brednio przeszczepia dane s\u0142owo do zupe\u0142nie innych reali\u00f3w kulturowych, do kt\u00f3rych ono nie przystaje.<\/span><\/p>\n

W Stanach Zjednoczonych nawet do szeregowych policjant\u00f3w inni policjanci lub cywile zwracaj\u0105 si\u0119 per officer<\/em>, natomiast w j\u0119zyku polskim terminu oficer u\u017cywamy tylko do os\u00f3b ze stopniem od podporucznika wzwy\u017c, zar\u00f3wno w wojsku, jak i w innych organizacjach o strukturze wojskowej.<\/span><\/p>\n

Cywil nigdy nie zwr\u00f3ci si\u0119 do policjanta \u201epanie oficerze\u201d, co najwy\u017cej \u201epanie w\u0142adzo\u201d. Z kolei captain<\/em> na ameryka\u0144skim posterunku policji to jednak nie kapitan, jak to niekt\u00f3rzy t\u0142umacz\u0105, lecz nadkomisarz. Dobra znajomo\u015b\u0107 tematu, wynikaj\u0105ca z do\u015bwiadczenia i nierzadko pog\u0142\u0119bionego researchu, to podstawa dobrego t\u0142umaczenia.
\n<\/span>[\/vc_column_text]

\u201eThe what-man?\u201d<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text] Czasami niezrozumienie, a w konsekwencji przek\u0142amanie t\u0142umaczenia mo\u017ce wynika\u0107 z dos\u0142ownego niezrozumienia (niedos\u0142yszenia) danego s\u0142owa. W jednej ze scen kultowego filmu \u015awi\u0119ci z Bostonu<\/em> (1999) policjanci ogl\u0105daj\u0105 miejsce zbrodni.<\/span><\/p>\n

W ogl\u0119dzinach uczestniczy agent FBI Paul Smecker, grany przez Willema Dafoe. W jednej wersji t\u0142umaczenia, kt\u00f3r\u0105 mo\u017cna by\u0142o napotka\u0107, \u015bledczy t\u0142umaczy\u0142 agentowi, \u017ce mordercy przyszli po \u201egrubasa\u201d. Agent kaza\u0142 policjantowi powt\u00f3rzy\u0107, a on wypowiada\u0142 drugi raz to samo s\u0142owo, na co Paul odpowiada\u0142, \u017ce \u201eFred mia\u0142 racj\u0119\u201d.<\/span><\/p>\n

Jaki znowu Fred? W oryginale chodzi\u0142o o przej\u0119zyczenie policjanta, kt\u00f3ry najpierw m\u00f3wi o ofierze fagman<\/em> (obra\u017aliwe okre\u015blenie homoseksualisty), a potem \u2013 kiedy agent FBI ka\u017ce mu powt\u00f3rzy\u0107\u2013 poprawia si\u0119 na fatman<\/em>. Paul konstatuje, \u017ce Freud<\/em> mia\u0142 racj\u0119 (freudowskie przej\u0119zyczenie).
\n<\/span><\/p>\n

Agent Paul sam jest bowiem homoseksualist\u0105, o czym zapewne wiedz\u0105 funkcjonariusze uczestnicz\u0105cy w ogl\u0119dzinach (co wida\u0107 po ich skonfundowanych komentarzem minach), i \u2013 na tym etapie filmu \u2013 widzowie r\u00f3wnie\u017c.
\n<\/span>[\/vc_column_text]

Technologia i organizacja pracy<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text] Wsp\u00f3\u0142cze\u015bnie t\u0142umacze maj\u0105 o wiele wi\u0119cej mo\u017cliwo\u015bci ni\u017c kiedy\u015b. Wyspecjalizowane oprogramowanie lub autorskie platformy online przygotowane przez deweloper\u00f3w pozwalaj\u0105 na szczeg\u00f3\u0142owe zapoznanie si\u0119 z materia\u0142em \u017ar\u00f3d\u0142owym. Obraz i d\u017awi\u0119k zostaj\u0105 uzupe\u0142nione przez transkrypcj\u0119 oryginalnych dialog\u00f3w, co w du\u017cym stopniu u\u0142atwia prac\u0119 i pozwala skupi\u0107 si\u0119 na jej kreatywnym aspekcie.<\/span><\/p>\n

Wcze\u015bniej t\u0142umacze mieli do dyspozycji jedynie \u015bcie\u017ck\u0119 d\u017awi\u0119kow\u0105 w formie nagrania, wspomagan\u0105 przez wydrukowan\u0105 list\u0119 dialogow\u0105 w pierwotnej wersji j\u0119zykowej. Tak opisywa\u0142 sw\u00f3j proces<\/a> wybitny polski t\u0142umacz i znawca produkcji grupy Monty Python \u2013 Tomasz Beksi\u0144ski:
\n<\/span>[\/vc_column_text][vc_single_image image=”8406″ img_size=”full” alignment=”center”][vc_cta h2=”” style=”outline” color=”mulled-wine”]Tutaj przy tym biurku powstaj\u0105 s\u0142ynne listy dialogowe. Na tej maszynie [\u2026]. Wys\u0142uguj\u0119 si\u0119 r\u00f3wnie\u017c starym, ale wci\u0105\u017c skutecznym sprz\u0119tem, poniewa\u017c [oryginalne] listy dialogowe zawieraj\u0105 sporo b\u0142\u0119d\u00f3w. \u015acie\u017cka d\u017awi\u0119kowa do filmu jest nagrana tutaj. S\u0142ucham kawa\u0142ka, sprawdzam, czy si\u0119 zgadza [z transkrypcj\u0105], nast\u0119pnie pisz\u0119.
\n<\/span><\/em>[\/vc_cta][vc_column_text] B\u0142\u0119dy w t\u0142umaczeniach mog\u0105 te\u017c wynika\u0107 z kr\u00f3tkich termin\u00f3w i presji czasowej. T\u0142umaczenie wymaga namys\u0142u, tym wi\u0119kszego, im bardziej kreatywne lub skomplikowane s\u0105 tre\u015bci do zlokalizowania.<\/span><\/p>\n

T\u0142umaczenie bajki dla ma\u0142ych dzieci to zupe\u0142nie inne wyzwanie ni\u017c film dokumentalny o podboju kosmosu, naje\u017cony specjalistyczn\u0105 terminologi\u0105.<\/span><\/p>\n

Czasami dochodz\u0105 do tego kwestie finansowe. Proces t\u0142umaczenia powinien bowiem bezwzgl\u0119dnie obejmowa\u0107 kontrol\u0119 jako\u015bci \u2013 redakcj\u0119 i korekt\u0119. Im bardziej wydawca posk\u0105pi na t\u0142umaczeniu, tym wi\u0119ksze mo\u017ce by\u0107 rozczarowanie widz\u00f3w.<\/span>[\/vc_column_text]

\u015amieszne t\u0142umaczenia tytu\u0142\u00f3w film\u00f3w \u2013 sk\u0105d si\u0119 bior\u0105?<\/h2><\/div><\/div>[vc_column_text] Problemy ze zrozumieniem tre\u015bci b\u0105d\u017a nieznajomo\u015bci\u0105 kontekstu\/fabu\u0142y skutkuj\u0105 w zasadzie podobnymi b\u0142\u0119dami w t\u0142umaczeniach jak w przypadku dialog\u00f3w. Film The Order<\/em> (2001) z Jeanem-Claudem Van Damme\u2019em, o walce g\u0142\u00f3wnego bohatera z od\u0142amem tytu\u0142owego zakonu<\/em> Armia Boga, pierwotnie otrzyma\u0142 tytu\u0142 Rozkaz<\/em>.<\/span><\/p>\n

Z kolei produkcj\u0119 The Last Action Hero<\/em> (1993) opatrzono w Polsce tytu\u0142em Bohater ostatniej akcji<\/em>, ca\u0142kowicie gubi\u0105c sedno filmowej satyry naigrywaj\u0105cej si\u0119 z konwencji gatunkowych film\u00f3w sensacyjnych. Arnold Schwarzenegger to tutaj Ostatni bohater kina akcji<\/em>, ale i w tym przypadku kontekst to podstawa.
\n<\/span><\/p>\n

Tutaj pojawia si\u0119 jeszcze inna wa\u017cna kwestia \u2013 tytu\u0142 ma przyci\u0105ga\u0107 uwag\u0119, nawet za cen\u0119 niezgodno\u015bci ze \u017ar\u00f3d\u0142em<\/strong>. <\/span>[\/vc_column_text]

Zanim rzucisz kamieniem w t\u0142umacza<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text]Film to nie tylko dzie\u0142o o bardziej lub mniej artystycznych ambicjach, to tak\u017ce \u2013 bior\u0105c pod uwag\u0119 stron\u0119 komercyjn\u0105 \u2013 bardzo kosztowne przedsi\u0119wzi\u0119cie. Aby si\u0119 zwr\u00f3ci\u0142o, niezb\u0119dna jest odpowiednio wysoka ogl\u0105dalno\u015b\u0107.<\/span><\/p>\n

Czynnik marketingowy ma w tym wypadku niejednokrotnie znaczenie decyduj\u0105ce. Mo\u017ce doj\u015b\u0107 do sytuacji, w kt\u00f3rej tytu\u0142 jest narzucony t\u0142umaczowi niemaj\u0105cemu \u017cadnego pola do manewru \u2013 decyzj\u0119 podejmuje dystrybutor, a czasami nawet producent.<\/span><\/p>\n

Bywa i tak, \u017ce sprawa tytu\u0142u dochodzi a\u017c do samego tw\u00f3rcy. Stevenowi Spielbergowi nie podoba\u0142 si\u0119 tytu\u0142 Raport mniejszo\u015bci<\/em>, zaproponowany przez polskiego dystrybutora dla filmu Minority Report<\/em> (2002) na podstawie opowiadania Philipa K. Dicka. Spielberg upiera\u0142 si\u0119, \u017ce powinien on brzmie\u0107 Raport specjalny<\/em>. \u201eS\u0142owo \u00abmniejszo\u015b\u0107\u00bb kojarzy\u0142o mu si\u0119 z mniejszo\u015bciami etnicznymi i seksualnymi. Potrzeba by\u0142o dziesi\u0105tek e-maili, \u017ceby przekona\u0107 tw\u00f3rc\u0119 Szcz\u0119k<\/em> do dos\u0142ownego t\u0142umaczenia\u201d (Muszy\u0144ski 2008). <\/span>[\/vc_column_text]

Listonosz i morderca<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text] Czy Listonosz<\/em> by\u0142by lepszym tytu\u0142em dla filmu The Postman<\/em> (1997) ni\u017c Wys\u0142annik przysz\u0142o\u015bci<\/em>? Na pewno wierniejszym, cho\u0107 nie domy\u015blaliby\u015bmy si\u0119, \u017ce to film science fiction o postapokaliptycznej Ameryce, w kt\u00f3rej pr\u00f3buje przetrwa\u0107 Kevin Costner, fa\u0142szywie podaj\u0105c si\u0119 za pracownika nieistniej\u0105cej ju\u017c instytucji.<\/span><\/p>\n

Z drugiej strony fraza Wys\u0142annik<\/em> przysz\u0142o\u015bci<\/em> brzmi tak, jakby osi\u0105 fabu\u0142y by\u0142a podr\u00f3\u017c w czasie, co nijak si\u0119 ma do faktycznych wydarze\u0144, jakie mo\u017cemy ogl\u0105da\u0107 na ekranie. W przypadku Elektronicznego mordercy<\/em> na tytule zawa\u017cy\u0142a za\u015b ch\u0119\u0107 odej\u015bcia t\u0142umacza od s\u0142owa terminator, kt\u00f3re w latach 80. zapewne o wiele mocniej ni\u017c dzisiaj kojarzy\u0142o si\u0119 z \u201euczniem pobieraj\u0105cym nauk\u0119 rzemios\u0142a u majstra\u201d (USJP PWN).<\/span><\/p>\n

Na szcz\u0119\u015bcie z czasem przywr\u00f3cono oryginalny tytu\u0142 i nikt ju\u017c nie ma w\u0105tpliwo\u015bci, \u017ce Terminator<\/em> (1984) to cyborg grany przez Arnolda Schwarzeneggera. <\/span>[\/vc_column_text]

Pu\u0142apka sequeli<\/h3><\/div><\/div>[vc_column_text] Najwi\u0119ksze trudno\u015bci pojawiaj\u0105 si\u0119 w przypadku, gdy tytu\u0142 doczeka si\u0119 kontynuacji.<\/span><\/p>\n

Die Hard<\/em> jako Szklana pu\u0142apka<\/em> bardziej nawi\u0105zuje do tre\u015bci fabu\u0142y ni\u017c odczytania tytu\u0142u \u2013 faktycznie biurowiec, kt\u00f3ry przejmuj\u0105 terrory\u015bci, staje si\u0119 tak\u0105 pu\u0142apk\u0105 dla policjanta twardziela. Za\u015b jeszcze wi\u0119ksz\u0105 okaza\u0142 si\u0119 sam tytu\u0142 w przypadku sequeli (kt\u00f3rych powstania t\u0142umacz nie m\u00f3g\u0142 przecie\u017c przewidzie\u0107):
\n<\/span><\/p>\n