Na końcu świata i języka: jak tłumaczyć anime, a jak zachodnie animacje familijne?

Animacja zachodnia (kino familijne)

Napisy z reguły powinny być jak najkrótsze, ponieważ dzieci mogą nie nadążyć z ich czytaniem. Często zwięzłości domagają się sami właściciele platform, którzy odgórnie narzucają tłumaczom pewne limity.

Anime

Anime dla młodzieży i dorosłych z zasady nie podlega równie ścisłym ograniczeniom.

Co więcej, skracanie napisów nierzadko jest niewskazane, zwłaszcza gdy długość dialogów sama w sobie stanowi cechę charakterystyczną produkcji lub danej postaci. Dobrym przykładem jest tu dość znana seria Saiki Kusuo no Psi Nan – wszystkie postaci mówią niezmiernie szybko, często jednocześnie, a ich kwestie są niekiedy wręcz przyspieszane w celu wywołania (lub wzmocnienia) efektu humorystycznego. Ponadto zdarza się, że na dialogi nachodzą myśli bohaterów, tym samym zwiększając u widza wrażenie nieprzerwanej „lawiny” słów i informacji. Wszelkie próby sprowadzenia wypowiedzi do uproszczonych fraz lub monosylab znacząco wpłynęłyby na warstwę semantyczną, jak również zdecydowanie obniżyłyby jakość odbioru poszczególnych scen czy serii jako całości.

Innym przykładem może być produkcja pt. Occultic;Nine – w tym przypadku cechą charakterystyczną głównego bohatera jest nieustanny słowotok, dlatego też nadmierne skracanie wypowiedzi mogłoby zaburzyć proces budowania postaci po stronie widza zachodniego.

Animacja zachodnia (kino familijne)

Język w animowanych produkcjach zachodnich bywa nieco prostszy niż ten używany w standardowej komunikacji ogólnej. Efekt końcowy jest zazwyczaj wynikiem kompromisu między niechęcią do nadmiernego upraszczania dialogów (produkcje familijne mogą mieć bowiem także funkcję edukacyjną w aspekcie językowym) a dbałością o to, by dziecięcy odbiorca nie poczuł się przytłoczony mnogością nieznanych słów czy zwrotów.

Zakres adaptacji językowej w dubbingu wyraźnie różni się jednak od tego stosowanego w napisach. Podczas gdy dubbing chętnie korzysta z wszelkich dialektów, wyrażeń slangowych czy indywidualnych manier, napisy nie mogą zawierać takich elementów zbyt dużo (a najczęściej w ogóle ich nie zawierają) – obecność tego typu niestandardowych rozwiązań znacząco utrudniłaby małemu odbiorcy proces czytania i przyswajania tekstu.

Anime

O ile nie mamy do czynienia z produkcjami konkretnie dla dzieci, możemy w miarę bezpiecznie przyjąć, że zastosowanie języka codziennego jest optymalnym wyborem wyjściowym. Oczywiście im węższy kontekst fabularny, tym bardziej specjalistyczny czy stylizowany będzie język dialogów (dotyczy to produkcji o tematyce np. sportowej, kulinarnej czy historycznej).

W takich przypadkach zazwyczaj nie zachodzi potrzeba unikania lingwistycznych „smaczków” czy udziwnień – tłumacze mogą więc do woli korzystać z całej gamy środków, by jak najwierniej odtworzyć bogatą tkankę języka oryginału.

Animacja zachodnia (kino familijne)

W przypadku animacji zachodniej zasady dotyczące poziomu formalności języka są zazwyczaj dość nieskomplikowane – albo wszyscy bohaterowie są na równej stopie komunikacyjnej (czasem z pewnymi wyjątkami, do których należy np. postać lidera czy opiekuna), albo podążają za konwencjami obowiązującymi w miejscu, w którym osadzona jest fabuła (przy czym częstym wzorcem jest tu standardowy dwupoziomowy model zachodni, w którym dzieci zwracają się do dorosłych formalnie, a dorośli do dzieci – nieformalnie).

Jeśli zaś chodzi o wszelkie inwektywy czy wulgaryzmy, zachodnie produkcje familijne zdają się trzymać jednego konkretnego klucza: w zasadzie nie słyszy się w nich słów uważanych za nieprzyzwoite lub niecenzuralne, natomiast wszelkie formy obraźliwe czy obelżywe ulegają zazwyczaj neutralizacji, nierzadko zyskując przy tym wymiar humorystyczny.

Anime

Społeczeństwo japońskie jest silnie zhierarchizowane. Nawet najdrobniejsze różnice w statusie czy wieku są sygnalizowane na poziomie lingwistycznym poprzez precyzyjne dopasowywanie poziomu grzeczności, stosowanie odpowiednich form honoryfikatywnych, a także dobór adekwatnych przedrostków, przyrostków czy nawet całych słów lub fraz. Co więcej, grzeczność bywa także wyrażana inaczej w zależności od perspektywy przyjętej w danej sytuacji – wypowiedź może „wywyższać” odbiorcę komunikatu lub podkreślać skromność i „uniżenie” nadawcy.

Jeśli zaś chodzi o wulgaryzmy, japoński nie ma ich zbyt wielu – a przynajmniej nie w zachodnim rozumieniu tego słowa. W Japonii pogardliwą czy lekceważącą postawę oddaje się często odpowiednimi formami czasownikowymi, które przez rodzimych użytkowników języka są odczuwane jako nieuprzejme, ostre lub opryskliwe. Natomiast „autonomiczne” wulgaryzmy często tak naprawdę są dość łagodne i poziomem swojego nacechowania emocjonalnego nie przystają do swoich dobitnych zachodnich (pół)odpowiedników. Dlatego tak ważne jest zdobycie rozeznania w tym, jak wysławia się dana postać – tylko dzięki temu zdołamy choć w części oddać jej intencje czy postawę.

Animacja zachodnia (kino familijne)

Nawet najsmutniejsze, najpoważniejsze czy najstraszniejsze produkcje (np. Gnijąca panna młoda, Koralina, Bambi czy Król Lew) zawierają mnóstwo elementów humorystycznych. Zazwyczaj jest to humor sytuacyjny, humor charakterologiczny, a czasem także humor słowny – działający na wyobraźnię i stosunkowo łatwy w odbiorze.

Należy pamiętać, że humor w dialogach w kinie familijnym (np. Shrek czy Iniemamocni) ma często podwójną interpretację lub jest ukierunkowany na konkretne grono odbiorców. Do zadań tłumacza należy identyfikacja elementów zabawnych dla dzieci oraz tych zabawnych dla dorosłych.

Anime

Humor w anime często ma swoje źródło w warstwie lingwistycznej (żarty słowne, hiperbole itp.). Ponieważ gry słowne rzadko kiedy da się przełożyć dosłownie – zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z językami pochodzącymi z różnych rodzin – w stawianiu czoła tego typu zagadnieniom przyda się spora doza kreatywności.

Animacja zachodnia (kino familijne)

Miejsce akcji w animowanych produkcjach zachodnich jest zazwyczaj uniwersalne lub takie, które choć w podstawowym stopniu wciela w swoją strukturę znane zachodnie schematy. Nawet jeśli historia opowiada o reprezentantach społeczności należącej do konkretnej, „mniej uniwersalnej” części jakiegoś kręgu kulturowego, różnice wydają się starannie dobrane, a następnie przystępnie wyjaśnione lub ukazane w kontekście znanych elementów wspólnych (np. Lilo i Stitch, Pocahontas czy Vaiana).

Anime

Jeżeli fabuła danego anime jest osadzona w Japonii, z ogromną dozą prawdopodobieństwa będzie ono przesycone japońską kulturą. A nawet jeśli akcja rozgrywać się będzie w świecie alternatywnym, tło kulturowe najpewniej również będzie nosić znamiona japońskości, przynajmniej w pewnym stopniu.

Oczywiście rzetelne sprawdzanie poszczególnych informacji jest bardzo pomocne, ale co w przypadku, gdy niuans kulturowy całkowicie umknie naszej uwadze? I co, jeśli w związku z ciasnymi terminami nie mamy czasu, by dokładnie pogrzebać w sieci w poszukiwaniu wyjaśnienia każdego potencjalnie znaczącego gestu czy czynności?

Ponieważ anime jest z gruntu japońskie, nie można liczyć na to, że bohaterowie będą na bieżąco wyjaśniać, co robią i dlaczego: jest to dla nich bowiem najnaturalniejsza rzecz pod słońcem. Pula potencjalnych różnic jest zaś ogromna: należą do niej język, mowa ciała, etykieta, zwyczaje, tradycje, popularne stereotypy czy schematy, konwencje w kontaktach interpersonalnych, a także wierzenia i mentalność w ogólnym ujęciu – a to jedynie wierzchołek góry lodowej.

Animacja zachodnia (kino familijne)

Animacje stricte dla najmłodszych rzadko kiedy nawiązują do innych dzieł, głównie ze względu na wciąż jeszcze niewielkie „obeznanie kulturowe” maluchów, z kolei granica między potencjalną intertekstualnością a motywem uniwersalnym może być w takich przypadkach zatarta i trudna do zdefiniowania. Nieco inaczej ma się natomiast sprawa z kinem familijnym, w którym na ogół umieszcza się smaczki dla starszego widza. W dialogi nierzadko wplatane są znane cytaty czy wywołujące różne skojarzenia frazy; najczęściej zrobione jest to niezwykle subtelnie i umiejętnie – tak, aby zapewnić rozrywkę zarówno tym, którzy dane nawiązanie rozpoznają, jak i tym, którzy mogą docenić jedynie dosłowną warstwę znaczeniową danej wypowiedzi.

Anime

Produkcje anime bardzo często czerpią garściami z japońskiej popkultury czy dzieł japońskiej kultury tradycyjnej. Jednakże oprócz odniesień do znanych lub ikonicznych tytułów serie stworzone przez to samo studio lub oparte na mangach publikowanych w tym samym magazynie nierzadko zawierają nawiązania do siebie nawzajem – czy to ze względów humorystycznych, czy marketingowych. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w anime komediowym.

Odwołania intertekstualne przybierają w tym przypadku różnorodne formy: od kryptocytatów i wzmianek dotyczących pewnych rozpoznawalnych konceptów po umieszczanie w animacji elementów wizualnych charakterystycznych dla innych produkcji oraz włączanie do fabuły tzw. crossoverów, czyli gościnnych występów postaci z innych serii.