Reforma ortografii 2026

„Rz”, bo wymienia się na „r”. „Drużyna”, bo „druh”. „Nie” z przymiotnikami piszemy łącznie. Wszyscy pamiętamy ze szkoły podstawowe reguły ortografii, która w przypadku języka polskiego nie jest jednak łatwa, a zasad jest równie wiele, co dotyczących ich wyjątków.

W maju 2024 roku Rada Języka Polskiego – instytucja, której kompetencje pozwalają opiniować zjawiska występujące w polszczyźnie oraz proponować reformy pisowni – zapowiedziała prawdopodobnie największe zmiany w ortografii języka polskiego od 1936 roku. Z perspektywy przeciętnego użytkownika polszczyzny nie są może rewolucyjne – wszak w większości porządkują obecne już od pewnego czasu trendy ortograficzne. Jednakże osoby zawodowo zajmujące się językiem (jak np. zatrudnieni w locatheart tłumacze, redaktorzy i korektorzy) zgodnie mówią o niemalże trzęsieniu ziemi. Oficjalnie nowe wytyczne mają wejść w życie 1 stycznia 2026 roku – do tej daty Polki i Polacy mają czas, aby przygotować się do zmian w ortografii.

Poniżej na przykładach przedstawiamy najciekawsze i najistotniejsze zmiany pisowni obowiązujące od 2026 r.

Dotychczas – co nierzadko budziło zdziwienie osób niepracujących z językiem – nazwy produktów użyte w znaczeniu wyrazów pospolitych pisaliśmy małą literą. Przykładowo:

Przyjechał tam swoim fordem focusem. (Bo mogę napisać „Przyjechał tam swoim autem rodzinnym ze średniej półki”)

Zamówił szklankę fanty. (Bo mogę napisać „Zamówił szklankę napoju o smaku owocowym”)

Bolała ją głowa, więc wzięła apap. (Bo mogę napisać „Bolała ją głowa, więc wzięła lek przeciwbólowy bez recepty”)

Jeśli trafnie interpretujemy nowe zalecenia Rady, od 1 stycznia 2026 r. normą wzorcową będzie taki zapis:

Przyjechał tam swoim Fordem Focusem.

Zamówił szklankę Fanty.

Bolała ją głowa, więc wzięła Apap.

Być może zapis małą literą będzie dopuszczony jako forma oboczna.

Każde dziecko w Polsce wie, że piszemy „Polak” i „Azjata” (od dużej litery), lecz „gdańszczanka” i „londyńczyk”. Nowe przepisy nakazują jednak pisownię od dużej litery także w przypadku mieszkańców miast, osiedli itp. A zatem:

gdańszczanin 

londyńczyk

mokotowianka

Gdańszczanin

Londyńczyk

Mokotowianka

Nie każdy Polak miał tego świadomość, lecz stopień najwyższy przymiotników i przysłówków z wyrazem „nie” pisaliśmy rozłącznie („nie wyższy”, „nie najlepszy”, „nie najczęściej”). Wprowadzana zmiana ortografii od 2026 r. nakazuje pisownię łączną w każdym takim przypadku.

Pełen wykaz zmian w ortografii obowiązujących od 2026 r. oraz komunikat Rady Języka Polskiego dotyczący tej przełomowej decyzji znajduje się tutaj. Jako locatheart planujemy stosować dotychczasowe reguły pisowni do 31 grudnia 2025 roku, a 1 stycznia 2026 roku – zgodnie z zaleceniami Rady – przejść na nową pisownię. Jedno jest pewne: reforma ortografii zapisze się w historii jako równie kontrowersyjna, co (nie)sławne zmiany z roku 1936. Bez względu na nasze odczucia jako agencja językowa zawsze będziemy jednak stosować się do normatywnych reguł polszczyzny.

Zmiany planowane na 2026 rok nastąpią 90 lat od ostatniej równie szerokiej reformy, którą datujemy na 1936 rok. Ta z okresu dwudziestolecia międzywojennego miała w zamierzeniu uporządkować pisownię, która w wielu aspektach zależała na przykład od instytucji reprezentowanej przez piszącego czy nawet jego osobistych preferencji.

Chodzi o wyrazy takie jak Francja, Austria, biologia, Azja, pianino itp. Na przestrzeni wieków w języku polskim głoskę, która zaznaczyliśmy pogrubieniem, zapisywano m.in. przy użyciu „y”, „j” i „i”. W 1936 r. ustalono ostatecznie, że podstawowym zapisem będzie ten z „i”, zaś „j” wykorzystywane będzie tylko po to, by uniknąć odczytywania wyrazów ze zmiękczeniem (*[Franća], *[Aźa]).

Przed 1936 rokiem obowiązywał zapis nazw rodzajowych od małej litery, zaś drugiego członu – od dużej. Chodzi o nazwy takie jak „morze Bałtyk”, „wyspa Uznam”, „morze Śródziemne”, „wyspa Króla Jerzego”, „półwysep Hel” czy „półwysep Bałkański”. W ramach omawianej reformy postanowiono, że zapis słowa określającego typ obszaru („morze”, „wyspa”, „półwysep” itp.) będzie zależny od tego, czy drugi człon może występować samodzielnie („Uznam”, „Hel”, „Bałtyk”) czy też nie. A zatem: „morze Bałtyk”, ale „Morze Śródziemne”, „wyspa Uznam”, ale „Wyspa Króla Jerzego”, „półwysep Hel”, ale „Półwysep Bałkański”. To właśnie ta zasada w 2026 r. ulegnie ponownej zmianie.

W zależności od znaczenia (czy imiesłów jest używany przymiotnikowo – np. „nieoceniona [wspaniała] pomoc” – czy czasownikowo – np. „nie oceniony jeszcze sprawdzian”) postanowiono, że „nie” będzie pisane albo łącznie, albo rozdzielnie. Ponownie reguła ta (od 1998 r. na zasadzie dopuszczalnego wariantu) będzie obowiązywać tylko do 2026 r.

Postanowiono, że poza pisownią łączną z formami czasownika („jechaliby”, „bylibyśmy”, „musiałyby”) tak samo (razem) pisać będzie się „by” ze spójnikami („toby”, „aleby” „ponieważby”, a potencjalnie także „iby” czy „orazby”). Z czysto teoretycznego punktu widzenia zasada ta jest w mocy aż do 2026 r., jednak w praktyce mało kto konsekwentnie ją stosuje (nawet w ramach ograniczonej do „niektórych spójników” reguły Wielkiego Słownika Ortograficznego). Od 1 stycznia 2026 r. pisownia cząstki „by” ze spójnikami będzie rozłączna – dla większości użytkowników polszczyzny nie będzie to jednak rewolucja, gdyż intuicyjnie stosowali taki zapis także dotychczas 😊.

Ujednolicono końcówki przymiotników rodzaju nijakiego oraz niemęskoosobowego do wzorca męskoosobowego. Dotąd często pisano np. „z małem dzieckiem”, „z pięknemi kwiatami”. Od 1936 r. jedynie „z małym dzieckiem” i „pięknymi kwiatami”.

Wbrew etymologii narzucono np. zapis „chrust” (zamiast „chróst”), „żuraw” (zamiast „żóraw”), „Jakub” (zamiast „Jakób”) czy „puchar” (zamiast „puhar”).

Oprócz wymienionych wyżej zmian wprowadzono kilka pomniejszych, wśród których było ustalenie pisowni cząstki „nie” z różnymi częściami mowy, a także wyrażeń przyimkowych (formą podstawową była pisownia rozdzielna – np. „w ogóle”, „przede wszystkimi” – a do grona licznych wyjątków zaliczono np. „nareszcie”, „naprawdę”, „wprost” itp.).